İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Hakları

İşyerinde psikolojik taciz yaygın bilinen adıyla mobbing, çalışanların iş ortamında karşılaştıkları sistematik ve sürekli olumsuz davranışları ifade eder. Bu tür davranışlar, çalışanların ruh sağlığı üzerinde ciddi etkiler yaratabilir ve iş verimliliğini düşürebilir. Mobbing, hem bireysel hem de kurumsal düzeyde ele alınması gereken önemli bir sorundur. Bu makalede mobbingin ne olduğu, türleri, belirtileri, çalışanların yasal hakları ve işverenlerin sorumlulukları detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

Mobbing Nedir?

Mobbing bir veya birden fazla kişinin, belirli bir çalışanı hedef alarak ona karşı sistematik şekilde olumsuz davranışlar sergilemesidir. Bu davranışlar, kişinin itibarını zedelemeyi, sosyal izolasyona uğratmayı, mesleki yeterliliğini sorgulatmayı veya fiziksel ya da psikolojik sağlığını etkilemeyi amaçlar.

Mobbingin Yaygın Görülen Davranışları

• İletişimi Engelleme: Sürekli eleştirme, sözünü kesme veya görmezden gelme.
• Sosyal İzolasyon: Çalışanı ekip toplantılarından veya sosyal etkinliklerden dışlama.
• Görev Dağılımında Adaletsizlik: Anlamsız veya değersiz işler verme.
• Mesleki Yetkinliğin Sorgulanması: Çalışanın yaptığı işleri sürekli eleştirme ve küçümseme.
• Fiziksel ve Psikolojik Baskı: Sürekli stres yaratma, tehdit etme veya fiziksel tacizde bulunma.

Bu davranışlar bir kez meydana geldiğinde mobbing olarak kabul edilmez; sistematik ve sürekli olması gereklidir. Ayrıca mobbing hem üst-ast ilişkilerinde hem de eşit pozisyondaki çalışanlar arasında ortaya çıkabilir.

Mobbingin Türleri

Mobbing farklı şekillerde karşımıza çıkabilir. Bu türler şunlardır:

1. Dikey Mobbing

Dikey mobbing, hiyerarşik ilişkilerde gerçekleşir. Bu türde:

• Yukarıdan Aşağıya: Üst pozisyondaki kişinin, astına yönelik psikolojik baskı uygulaması.
• Aşağıdan Yukarıya: Astların, üstlerine yönelik sistematik olumsuz davranışlarda bulunması.

2. Yatay Mobbing

Yatay mobbing, aynı seviyede çalışan kişiler arasında görülür. Bu türde kişiler, genellikle rekabet veya kıskançlık gibi sebeplerle birbirlerine zarar vermeye çalışır.

3. Karışık Mobbing

Karışık mobbing, hem dikey hem de yatay olarak gerçekleşebilir. Bir çalışana, hem amirleri hem de meslektaşları tarafından psikolojik taciz uygulanması durumudur.

Mobbingin Etkileri

Mobbing, yalnızca mağdur üzerinde değil, işyeri atmosferi ve kurumsal verimlilik üzerinde de ciddi etkiler yaratır. İşte mobbingin yaygın etkileri:

Çalışan Üzerindeki Etkiler

• Ruhsal Sağlık: Depresyon, anksiyete ve düşük özsaygı gibi sorunlar.
• Fiziksel Sağlık: Uyku bozuklukları, yüksek tansiyon ve diğer stres kaynaklı rahatsızlıklar.
• Mesleki Performans: Motivasyon kaybı, işe devamsızlık ve işten ayrılma isteği.

Kurumsal Etkiler

• Verimlilik Kaybı: Çalışanların motivasyonunun düşmesiyle iş performansında azalma.
• İtibar Kaybı: Mobbing sorunlarının kamuya yansıması durumunda şirketin itibarının zedelenmesi.
• Yüksek Çalışan Devir Hızı: Mobbing nedeniyle çalışanların işten ayrılması.

Mobbing Mağdurlarının Hakları

Türkiye’de mobbinge maruz kalan çalışanlar, çeşitli yasal haklara sahiptir. Bu haklar, Türk İş Kanunu, Borçlar Kanunu ve Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenmiştir.

İş Sözleşmesinin Feshi

Mobbinge uğrayan bir çalışan, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Bu durumda, çalışanın kıdem tazminatı alma hakkı doğar. İş sözleşmesinin feshi, mobbingin belgelerle kanıtlanmasına bağlıdır.

Manevi Tazminat

Çalışan, mobbing nedeniyle uğradığı psikolojik zararlar için manevi tazminat talep edebilir. Bu tür davalarda, mağdurun uğradığı manevi kayıplar ve mobbingin etkileri göz önüne alınır.

Ceza Davası

Mobbing Türk Ceza Kanunu’na göre suç teşkil eden davranışlar içeriyorsa, mağdur ceza davası açabilir. Hakaret, tehdit veya şantaj gibi unsurlar bu kapsamda değerlendirilebilir.

İşverenin Sorumluluğu

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği kanunu gereği işyerinde mobbingin önlenmesi için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Bu tedbirler alınmadığında işveren hukuki ve cezai sorumlulukla karşı karşıya kalabilir.

Mobbinge Karşı Alınacak Önlemler

Çalışanlar İçin

• Delil Toplama: Mobbing davranışlarını belgeleyin (e-postalar, tanık ifadeleri, notlar).
• Resmi Şikayette Bulunma: İnsan kaynakları departmanına veya doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvurun.
• Hukuki Destek Alma: Bir avukata danışarak haklarınızı öğrenin ve dava açmayı değerlendirin.

İşverenler İçin

• Eğitim ve Farkındalık: Çalışanlara mobbingin ne olduğunu ve nasıl önleneceğini anlatan eğitimler düzenleyin.
• Şikayet Mekanizmaları: Çalışanların mobbing şikayetlerini rahatça iletebileceği sistemler kurun.
• Politikalar Geliştirme: Mobbinge sıfır tolerans gösteren kurumsal politikalar oluşturun.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Mobbing, çalışanların ruhsal ve fiziksel sağlığını olumsuz etkileyen ciddi bir sorundur. Çalışanlar, haklarını bilerek ve gerekli adımları atarak mobbinge karşı korunabilir. İşverenler ise bu tür sorunları önlemek için etkili politikalar ve şikayet mekanizmaları geliştirmelidir. Mobbingle mücadelede farkındalık ve hukuki destek en güçlü araçlardır.